وبلاگ
کشت یونجه در گلخانه
کشت یونجه معمولاً در زمین‌های کشاورزی و به صورت سنتی انجام می‌شود، اما امکان کشت آن در گلخانه با بازدهی بالاتر نیز وجود دارد. در مناطق جغرافیایی معتدل و کوهستانی که از آب فراوانی بهره‌مند هستند، به راحتی می‌توان یونجه و انواع علوفه‌های مورد نیاز دام را کشت کرد. اما در مناطق بیابانی و کم‌آب که دسترسی به آب محدود است، کشت یونجه به روش‌های معمول با چالش‌های جدی روبرو است. به همین دلیل، مهندسان کشاورزی برای عبور از این موانع، شیوه کشت گلخانه‌ای را توسعه داده‌اند؛ روشی که در بسیاری از کشورهای پیشرو در کشاورزی طرفدار داشته و به عنوان یک راهکار مقرون‌به‌صرفه برای تولید علوفه باکیفیت شناخته می‌شود.
در چه مناطقی امکان کشت گلخانه‌ای یونجه وجود دارد؟
به طور کلی در هر منطقه جغرافیایی، به خصوص مناطق کم‌آب، امکان کشت گلخانه‌ای یونجه وجود دارد. یونجه گیاه مقاومی است که می‌تواند شرایط آب و هوایی بسیار سرد، بسیار گرم و همچنین آفات را تحمل کند. ریشه این گیاه چندساله بوده و با یکبار کشت، تا چندین سال می‌توان از آن یونجه برداشت کرد.
کشت گلخانه‌ای یونجه سود کشاورز را چند برابر می‌کند و این اتفاق بی‌دلیل نیست. در ادامه دلایل افزایش سود در روش کشت گلخانه‌ای و مزایای آن نسبت به زمین کشاورزی بررسی می‌شود:
الف – مصرف آب در کشت گلخانه‌ای به شکل چشمگیری پایین است و تبخیر آب به کندی صورت می‌گیرد، بنابراین با فواصل زمانی طولانی‌تری می‌توان علوفه‌ها را آبرسانی کرد. در گلخانه‌های آب‌کشت یا هیدروپونیک، این بهینه‌سازی مصرف آب به اوج خود می‌رسد.
ب – دما و رطوبت در گلخانه‌ها کاملاً قابل کنترل است. این ویژگی احتمال تلفات یونجه در سرما یا گرمای شدید را از بین می‌برد و شرایط ایده‌آل رشد از طریق تجهیزات مربوطه تأمین می‌شود.
ج – در گلخانه‌ها آفات به خوبی کنترل شده و از رشد آن‌ها جلوگیری می‌شود. چون ورود و خروج هوا تحت کنترل است، راهی برای ورود حشرات به داخل گلخانه وجود ندارد. همچنین از طریق کشت هیدروپونیک می‌توان آفات خاک‌زی را تا حد زیادی حذف کرد.
بیشتر بخوانید: گوگرد مایع برای مرکبات
بنابراین در روش کشت گلخانه‌ای نیاز کمتری به سموم کشاورزی خواهد بود و می‌توان علوفه‌ای سالم‌تر برای دام تولید کرد که به سلامت دام و ارگانیک بودن محصولات دامی کمک شایانی می‌کند در نتیجه انسان ها زندگی سالم تری دارند.
د – امکان قفسه‌بندی و کشت عمودی فضای کشت وجود دارد که در این صورت در یک فضای کوچک می‌توان تا چندین تن علوفه برداشت کرد. این ویژگی برای کسانی که زمین کشاورزی محدودی دارند و می‌خواهند علوفه زیادی برای دام خود تولید کنند، یا برای کارآفرینانی که قصد دارند از یک فضای کوچک درآمد بالایی کسب کنند، ایده‌آل است.
هـ – امکان چریدن حیوانات در گلخانه وجود ندارد، چرا که فضای آن کاملاً محصور و تحت کنترل است و دستبرد علوفه‌ها توسط سارقان نیز دور از ذهن خواهد بود.
معایب کشت یونجه در گلخانه
تنها عیب قابل توجه در روش کشت گلخانه‌ای یونجه، هزینه نسبتاً بالا در راه‌اندازی اولیه آن است. این هزینه صرف خرید تجهیزات لازم برای بنا کردن سازه گلخانه، تجهیزات گرمایشی، سرمایشی و تهویه، سیستم‌های آبرسانی و نور مصنوعی می‌شود که البته با مدیریت صحیح و تولید مداوم، این هزینه‌ها در طول زمان جبران خواهد شد.
آیا کشت گلخانه‌ای یونجه از نظر اقتصادی توجیه‌پذیر است؟
پاسخ کوتاه، بله است، اما به شرط برنامه‌ریزی دقیق. اگرچه سرمایه‌گذاری اولیه بالاست، چندین عامل کلیدی سودآوری این روش را تضمین می‌کند:
- تولید پیوسته در تمام فصول: برخلاف کشت در زمین که به فصول خاصی محدود است، در گلخانه می‌توان در تمام طول سال یونجه برداشت کرد. این یعنی درآمدزایی مداوم و تأمین پایدار علوفه برای دامداری‌ها.
- افزایش تعداد چین برداشت: در شرایط کنترل‌شده گلخانه، سرعت رشد یونجه بیشتر است. در حالی که در مزرعه ممکن است سالانه بین ۵ تا ۷ چین برداشت شود، در گلخانه این تعداد می‌تواند به ۱۰ تا ۱۲ چین یا بیشتر برسد.
- کیفیت بالاتر محصول: یونجه گلخانه‌ای به دلیل عدم آلودگی به گرد و غبار، آفات و بیماری‌ها، کیفیت بسیار بالاتری دارد. این محصول پروتئین بیشتری داشته و برای دام خوش‌خوراک‌تر است که مستقیماً بر کیفیت شیر و گوشت تأثیر می‌گذارد.
- کاهش هزینه‌های جانبی: با حذف یا کاهش چشمگیر نیاز به سموم و علف‌کش‌ها و همچنین بهینه‌سازی مصرف آب و کود، هزینه‌های جاری تولید به شدت کاهش می‌یابد.
روش‌های کشت یونجه در گلخانه
معمولاً از دو روش اصلی برای این منظور استفاده می‌شود که هر کدام دارای مزایا و معایبی است و در زیر به این دو روش پرداخته خواهد شد.
الف – استفاده از خاک برای کشت
در صورتی که در یک منطقه جغرافیایی با آب و هوای نامناسب یا کم‌آبی قرار دارید، اما خاک آن منطقه از مواد مغذی و کیفیت بالایی برخوردار است، می‌توانید با احداث گلخانه روی همان زمین، یونجه یا هر علوفه دیگری را بکارید.
در این روش، پس از شخم‌زدن و آماده‌سازی زمین، بذر یونجه کاشته شده و سازه گلخانه بر روی آن بنا می‌شود تا شرایط محیطی کنترل گردد. استفاده از آبیاری قطره‌ای و بسته بودن فضای گلخانه، مصرف آب را به حداقل می‌رساند.
کشت یونجه در گلخانه
بیشتر بخوانید: همه چیز در رابطه با درخت گردو و علل بار ندادن آن
ب – استفاده از آب برای کشت (هیدروپونیک)
اگر در منطقه‌ای با آب و هوای نامساعد قرار دارید و از طرفی خاک حاصلخیز مناسبی نیز در اختیار ندارید، شیوه آب‌کشت یا هیدروپونیک بهترین گزینه است. در این شیوه، ریشه یونجه‌ها در بستری خنثی (مانند پرلیت) یا مستقیماً در یک محلول غذایی مایع قرار می‌گیرد و تمام مواد معدنی و مغذی لازم برای رشد به آب تزریق می‌شود.
در این روش نه تنها نیاز به آب بسیار کم است، بلکه هیچ نیازی به خاک هم وجود ندارد. این ویژگی امکان کشت طبقاتی (عمودی) را فراهم می‌کند و می‌توان از یک زمین کوچک، چندین تن علوفه باکیفیت برداشت کرد. با توجه به فشار روزافزون بر منابع آب و خاک، این روش می‌تواند راهکاری پایدار برای تأمین علوفه مورد نیاز دام در آینده باشد.
برنامه تغذیه و کوددهی مایع برای یونجه گلخانه‌ای
تغذیه دقیق، کلید دستیابی به حداکثر پتانسیل یونجه در گلخانه است. از آنجایی که در سیستم‌های گلخانه‌ای، به خصوص هیدروپونیک، خاک به عنوان منبع تغذیه وجود ندارد، تأمین تمام عناصر از طریق کودهای مایع ضروری است. برنامه تغذیه باید بر اساس مراحل رشد گیاه تنظیم شود:
- مرحله جوانه‌زنی و استقرار اولیه: در این مرحله، گیاه به فسفر بالا برای توسعه قوی ریشه نیاز دارد. استفاده از یک کود مایع با درصد فسفر بالاتر به همراه نیتروژن و پتاسیم متعادل، به استقرار سریع بوته‌ها کمک می‌کند.
- مرحله رشد رویشی (ساقه‌دهی و برگ‌دهی): این دوره، اوج نیاز یونجه به نیتروژن و پتاسیم است. نیتروژن برای تولید برگ‌های سبز و پروتئین بالا و پتاسیم برای افزایش مقاومت گیاه در برابر تنش‌ها و ضخیم شدن ساقه‌ها حیاتی است. کودهای مایع کامل که حاوی این دو عنصر به میزان کافی هستند، باید به طور منظم در سیستم آبیاری تزریق شوند.
- عناصر ریزمغذی: یونجه به برخی عناصر ریزمغذی حساسیت ویژه‌ای دارد. بُر (Boron) برای تشکیل دیواره سلولی و مولیبدن (Molybdenum) برای فعالیت باکتری‌های تثبیت‌کننده نیتروژن در ریشه ضروری هستند. کمبود این عناصر می‌تواند رشد را متوقف کرده و کیفیت علوفه را کاهش دهد. استفاده دوره‌ای از کودهای مایع حاوی ریزمغذی‌های کلاته، این نیاز را به خوبی برطرف می‌کند.
مزیت اصلی کودهای مایع در گلخانه، جذب سریع و کنترل دقیق بر میزان عناصر دریافتی گیاه است. این کودها به راحتی در سیستم‌های آبیاری (به ویژه هیدروپونیک و قطره‌ای) قابل استفاده هستند و از تجمع نمک در محیط ریشه جلوگیری می‌کنند.
مراحل کلیدی کاشت یونجه گلخانه‌ای: از بذر تا برداشت
برای موفقیت در این کشت، دنبال کردن یک روند مشخص ضروری است:
- آماده‌سازی بستر: در کشت خاکی، بستر باید زهکشی خوبی داشته و عاری از علف‌های هرز باشد. در سیستم هیدروپونیک، سینی‌های کشت یا کانال‌ها باید کاملاً تمیز و ضدعفونی شوند تا از بروز بیماری‌های قارچی جلوگیری گردد.
- انتخاب بذر و کاشت: از بذرهای اصلاح‌شده، مقاوم به بیماری‌ها و با قوه نامیه بالا استفاده کنید. تراکم کاشت بذر باید بهینه باشد؛ تراکم بیش از حد باعث رقابت بوته‌ها و کاهش کیفیت می‌شود، در حالی که تراکم کم، از پتانسیل فضا استفاده کامل نمی‌کند.
- مدیریت محیطی: دمای ایده‌آل برای رشد یونجه بین ۱۵ تا ۲۵ درجه سانتی‌گراد است. نور نیز فاکتور بسیار مهمی است؛ یونجه به حداقل ۱۲ تا ۱۴ ساعت نور در روز نیاز دارد که در فصول کم‌نور باید از طریق نورهای مصنوعی رشد (Grow Lights) تأمین شود. رطوبت نسبی نیز باید در محدوده ۶۰ تا ۷۰ درصد کنترل شود.
- برداشت به موقع: زمان برداشت تأثیر مستقیمی بر کیفیت علوفه دارد. بهترین زمان برای برداشت، آغاز مرحله گلدهی (حدود ۱۰ درصد گلدهی) است. در این زمان، گیاه بالاترین میزان پروتئین و ارزش غذایی را دارد. برداشت اول معمولاً ۶۰ تا ۷۰ روز پس از کاشت انجام می‌شود و چین‌های بعدی هر ۲۵ تا ۳۵ روز یکبار، بسته به سرعت رشد، آماده برداشت خواهند بود.
اگرچه کشت محصولات در گلخانه با سختی‌هایی همراه است، اما با استفاده از روش‌های گفته شده و همینطور بررسی ملزومات و ابزارهای لازم می‌توان به بهترین محصول دست یافت. اگر همه مسائل ایمنی و استاندارد را رعایت کنیم، می‌توانیم خیلی زود حتی در گلخانه‌هایی با امکانات کمتر به تولید انبوه و سودآور برسیم.