وبلاگ
علائم کمبود روی در درختان میوه و کود مناسب
نخستین بار در سال ۱۸۷۰ نقش و تأثیر عنصر روی بر عملکرد رشد گیاهان توسط دانشمندی به نام رائولین کشف شد، اما تا اوایل دهه ۱۹۸۰ طول کشید تا نقش ضروری روی در رشد و نمو گیاهان به‌طور کامل مورد تأیید دانشمندان قرار گیرد.
از آنجا که روی اثرات مثبت فراوانی بر عملکرد رویشی گیاهان دارد، کمبود آن از طریق تجزیه خاک و برگ قابل تشخیص خواهد بود، هرچند با حدس‌های اولیه از روی ظاهر محصولات نیز می‌توان به کمبود آن پی برد. پیش از پرداختن به جزئیات، بهتر است بدانیم این عنصر چه نقشی در گیاهان ایفا می‌کند که کمبود آن چنین مشکلاتی را به بار می‌آورد.
چرا «روی» یک قهرمان پنهان در باغ شماست؟
روی در دسته عناصر میکرو (ریزمغذی) قرار دارد و گیاهان به مقدار کمی از آن نیاز دارند، اما همین مقدار کم، تأثیری شگرف بر سلامت و باردهی درختان میوه دارد. اگر به دنبال محصولاتی باکیفیت و بازدهی بالا هستید، حضور این عنصر حیاتی است. روی به صورت یون دو بار مثبت توسط گیاهان جذب می‌شود و در فرآیندهای کلیدی زیر نقش ایفا می‌کند:
- تولید هورمون رشد (اکسین): روی در ساخت اسید آمینه تریپتوفان نقش دارد که پیش‌ساز اصلی هورمون اکسین است. این هورمون مسئول رشد طولی شاخه‌ها و بزرگ شدن برگ‌هاست. کمبود روی مستقیماً به کوتاهی میان‌گره‌ها و ریز شدن برگ‌ها منجر می‌شود.
- فعال‌سازی آنزیم‌ها: روی مانند یک جرقه برای بسیاری از سیستم‌های آنزیمی گیاه عمل می‌کند. این آنزیم‌ها در فرآیندهایی مانند فتوسنتز، تنفس سلولی و ساخت پروتئین‌ها نقش کلیدی دارند و بدون روی، فعالیتشان مختل می‌شود.
- افزایش مقاومت در برابر تنش‌ها: درختانی که به میزان کافی روی دریافت می‌کنند، مقاومت بیشتری در برابر سرمای ناگهانی بهاره و بیماری‌های مختلف از خود نشان می‌دهند. این عنصر به پایداری غشای سلولی کمک کرده و از گیاه در برابر شرایط نامساعد محیطی محافظت می‌کند.
- بهبود گرده‌افشانی و تشکیل میوه: روی در باروری و تشکیل میوه نقشی حیاتی دارد. کمبود آن می‌تواند منجر به ریزش گل‌ها و کاهش تعداد میوه‌های تشکیل‌شده (فروت ست) شود.
بهترین کود برای رشد سریع درختان میوه
چه عواملی باعث کمبود روی در خاک می‌شوند؟
گاهی با وجود روی در خاک، درخت قادر به جذب آن نیست. شناخت این دلایل به مدیریت بهتر باغ کمک می‌کند:
- خاک‌های قلیایی و آهکی (pH بالا): در خاک‌هایی با pH بالاتر از ۷، حلالیت روی به شدت کاهش می‌یابد و این عنصر برای ریشه غیرقابل دسترس می‌شود. این مشکل در بسیاری از مناطق ایران شایع است.
- مقادیر بالای فسفر: مصرف بیش از حد کودهای فسفاته می‌تواند جذب روی را مختل کند. فسفر زیاد در خاک با روی واکنش داده و ترکیبات نامحلولی ایجاد می‌کند که از دسترس گیاه خارج است.
- خاک‌های شنی و با مواد آلی کم: در خاک‌های سبک و شنی، روی به راحتی شسته شده و از دسترس ریشه خارج می‌شود. همچنین، کمبود مواد آلی باعث کاهش ظرفیت نگهداری این عنصر در خاک می‌گردد.
- شرایط آب و هوایی: در فصل بهار، اگر هوا سرد و خاک مرطوب باشد، فعالیت ریشه‌ها کاهش یافته و جذب روی و سایر عناصر غذایی با کندی صورت می‌گیرد.
تأثیر کمبود نیتروژن بر کمبود روی:
یک نکته مهم در تغذیه گیاه، ارتباط بین عناصر مختلف است. عنصر روی پس از جذب از طریق ریشه، از ساقه عبور کرده تا به برگ‌ها و شاخه‌های جوان برسد. این عنصر قابلیت تحرک نسبی دارد و می‌تواند از برگ‌های پیر به سمت برگ‌های جوان حرکت کند. اما در گیاهانی که از کمبود نیتروژن رنج می‌برند، این انتقال به‌درستی انجام نمی‌شود. در نتیجه، حتی اگر روی در برگ‌های قدیمی موجود باشد، برگ‌های جوان علائم کمبود را نشان می‌دهند. به همین دلیل، مدیریت صحیح نیتروژن برای بهره‌وری از روی ضروری است.
علائم کمبود روی در درختان میوه: چگونه آن را تشخیص دهیم؟
علائم کمبود روی معمولاً در جوان‌ترین برگ‌ها و شاخه‌ها خود را نشان می‌دهد. یکی از مشخص‌ترین نشانه‌ها، پدیده «جارویی شدن» یا «کچلی سرشاخه» است. در این حالت، فاصله میان‌گره‌ها در انتهای شاخه‌های جوان بسیار کوتاه شده و برگ‌ها به صورت دسته‌ای و کوچک در کنار هم می‌رویند.
رنگ برگ‌ها از سبز به زرد تغییر کرده و رگبرگ‌ها سبز باقی می‌مانند، در حالی که فضای بین رگبرگ‌ها زرد می‌شود. این برگ‌های جدید باریک، ضعیف، نازک و گاهی حتی به رنگ سفید درمی‌آیند و احتمال ریزش آن‌ها زیاد است. در موارد شدید، جوانه‌های برگی در بهار باد می‌کنند اما باز نمی‌شوند و شاخه‌ها لخت به نظر می‌رسند.
این علائم در درختان مختلف، شدت و ضعف دارد. مثلاً در درخت گلابی خفیف‌تر است، اما در هلو می‌تواند آن‌قدر شدید باشد که سرشاخه‌ها کاملاً بی‌برگ شوند. در درختان سیب، کمبود روی باعث کوچک ماندن میوه‌ها (در حد گردو) و ریزش شدید آن‌ها تا ۸۰ درصد می‌شود. در مرکبات نیز برگ‌ها کشیده شده و سرشاخه‌ها در خطر خشک شدن قرار می‌گیرند. آیا تا به حال پرتقال‌هایی با پوست کلفت و بخش سفید ضخیم دیده‌اید؟ این یکی از نتایج کمبود روی است که کیفیت محصول را به شدت پایین می‌آورد.
علائم کمبود تمامی عناصر در درختان
بهترین زمان و روش مصرف کودهای مایع روی
برای جبران کمبود روی، زمان‌بندی و روش کاربرد کود اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد. استفاده از کودهای مایع به دلیل جذب سریع، گزینه‌ای بسیار مؤثر است.
- محلول‌پاشی پس از برداشت (پاییز): یکی از بهترین زمان‌ها برای محلول‌پاشی روی، پس از برداشت میوه و قبل از ریزش کامل برگ‌هاست. در این زمان، عنصر روی از طریق برگ‌ها جذب شده و در جوانه‌های سال آینده ذخیره می‌شود. این کار به درخت کمک می‌کند تا در شروع فصل رشد بعدی، ذخیره مناسبی از روی برای رشد اولیه داشته باشد.
- محلول‌پاشی در زمان تورم جوانه‌ها (اواخر زمستان): این مرحله که به آن «فرو بردن» (Soaking) هم می‌گویند، درست قبل از باز شدن جوانه‌ها انجام می‌شود. محلول‌پاشی در این زمان، روی را مستقیماً در اختیار جوانه‌های در حال بیدار شدن قرار می‌دهد و به رشد یکنواخت و قوی آن‌ها کمک شایانی می‌کند.
- محلول‌پاشی پس از تشکیل میوه: اگر در طول فصل رشد علائم کمبود مشاهده شد، می‌توان پس از ریزش گلبرگ‌ها و تشکیل میوه‌های اولیه، محلول‌پاشی را تکرار کرد. این کار به رشد بهتر میوه و جلوگیری از ریزش آن کمک می‌کند.
- استفاده از طریق سیستم آبیاری (کودآبیاری): برای تأثیر بلندمدت، می‌توان از کودهای مایع روی به همراه آب آبیاری استفاده کرد. این روش عنصر را به منطقه ریشه رسانده و به مرور زمان در دسترس گیاه قرار می‌دهد. این کار به‌ویژه در باغاتی که کمبود شدید دارند یا خاکشان قلیایی است، توصیه می‌شود.
انتخاب هوشمندانه کود مایع روی: به چه نکاتی توجه کنیم؟
در بازار انواع مختلفی از کودهای مایع روی وجود دارد. انتخاب درست، به معنای تأثیرگذاری بیشتر و هزینه بهینه‌تر است. به جای تمرکز صرف بر قیمت، به فرمولاسیون کود توجه کنید. کودهای حاوی **روی کلاته (Chelated Zinc)** مانند کلات EDTA، کارایی بسیار بالاتری دارند. کلات‌ها مانند یک پوشش محافظ عمل کرده و از روی در برابر واکنش با سایر عناصر موجود در خاک یا روی سطح برگ محافظت می‌کنند و جذب آن را تا چندین برابر افزایش می‌دهند. این نوع کودها به‌ویژه برای محلول‌پاشی و استفاده در خاک‌های قلیایی ایده‌آل هستند و نتیجه سریع‌تری به همراه دارند.
نکته مهم برای باغداران:
اگر قصد احداث باغ جدیدی را دارید، به خاطر داشته باشید که کمبود روی در باغات تازه تأسیس بسیار شایع است. پیش از کاشت نهال، حتماً با انجام آزمایش خاک از وضعیت عناصر غذایی، به‌ویژه روی، آگاه شوید. اقدام پیشگیرانه همیشه کم‌هزینه‌تر و مؤثرتر از درمان است. همچنین کاشت گیاهانی مانند یونجه در باغ (به‌عنوان کود سبز) می‌تواند به بهبود ساختار خاک و افزایش دسترسی به روی از لایه‌های عمیق‌تر کمک کند، زیرا ریشه این گیاهان توانایی بالایی در جذب این عنصر دارد.