بیماری‌ های قارچی (گموز و شانکر) مرکبات | پیشگیری و درمان

بیماری‌های قارچی رایج مرکبات و روش‌های پیشگیری و درمان آن‌ها از دغدغه‌های اصلی باغداران مرکبات در سراسر جهان و به‌ویژه در کشور ما است. مرکبات، با طعم دلپذیر و خواص غذایی فراوان، بخش مهمی از سبد محصولات کشاورزی و صادراتی را تشکیل می‌دهند. با این حال، این درختان ارزشمند همواره در معرض تهدید عوامل بیماری‌زای مختلف، به‌ویژه قارچ‌ها، قرار دارند. بیماری‌هایی نظیر گموز (پوسیدگی فیتوفترایی طوقه و ریشه) و آنتراکنوز می‌توانند خسارات جبران‌ناپذیری به باغات وارد کرده، کیفیت و کمیت محصول را به شدت کاهش دهند و در موارد حاد منجر به خشکیدگی و مرگ درختان شوند. برای اینکه بتونیم جلوی این اتفاقات رو بگیریم، شناخت دقیق این بیماری های مرکبات، علائم آن‌ها، عوامل مؤثر در بروز و گسترش، و از همه مهم‌تر، اتخاذ استراتژی‌های مدیریتی صحیح شامل روش‌های پیشگیرانه و درمانی مؤثر، برای حفظ سلامت باغ و تضمین تولید پایدار ضروری است. خیالتون راحت، توی این مقاله، به بررسی تخصصی دو بیماری قارچی مهم مرکبات، یعنی گموز و آنتراکنوز، می‌پردازیم و راهکارهای عملی برای مقابله با آن‌ها رو بهتون نشون می‌دیم.

۱. گموز مرکبات (پوسیدگی فیتوفترایی طوقه و ریشه): شناسایی، عوامل و مدیریت

گموز، که اغلب با نام پوسیدگی فیتوفترایی طوقه و ریشه هم شناخته می‌شه، یکی از مخرب‌ترین بیماری های مرکبات در خیلی از مناطق کشت هست. این بیماری توسط گونه‌های مختلف قارچ اُاُمیست Phytophthora ایجاد می‌شه. بیاین با هم ببینیم چطور می‌تونیم این بیماری رو شناسایی و مدیریت کنیم.

۱.۱. عامل بیماری و علائم گموز

عامل اصلی بیماری گموز، گونه‌های مختلف قارچ (Phytophthora) هستند. این قارچ‌ها خاک‌زی هستن و توی شرایط رطوبت بالا و تهویه نامناسب خاک، فعالیت و گسترش پیدا می‌کنن.

• علائم روی طوقه و تنه:
  • بارزترین نشانه، تراوش صمغ (گم) از پوست تنه هست، به‌ویژه توی ناحیه طوقه (محل اتصال تنه به ریشه) و گاهی تا ارتفاعی بالاتر روی تنه و شاخه‌های اصلی. این صمغ اولش آبکی و شفافه و بعد تیره و سخت می‌شه.
  • زیر پوست ناحیه آلوده، یه بافت قهوه‌ای رنگ و مرطوب دیده می‌شه که بوی ترشیدگی خاصی داره.
  • با پیشرفت بیماری، پوست ترک می‌خوره، خشک می‌شه و ممکنه به صورت ورقه‌ای جدا بشه.
  • اگه آلودگی دور تا دور طوقه رو بگیره، جریان شیره پرورده مختل می‌شه و درخت خیلی زود ضعیف می‌شه.
• علائم روی ریشه (پوسیدگی ریشه):
  • ریشه‌های موئین و فرعی دچار پوسیدگی می‌شن و از بین می‌رن.
  • پوست ریشه‌های ضخیم‌تر هم ممکنه نرم و قهوه‌ای بشه.
  • اینجاست که انتخاب بهترین قارچ کش برای پوسیدگی ریشه مرکبات اهمیت خیلی زیادی پیدا می‌کنه.
• علائم عمومی در اندام هوایی:
  • برگ‌ها زرد و دچار کلروز می‌شن.
  • رشد سرشاخه‌ها کم می‌شه و برگ‌ها کوچیک می‌مونن.
  • برگ و میوه شدیداً می‌ریزن.
  • سرشاخه‌ها خشک می‌شن و در نهایت درخت ممکنه بمیره.

۱.۲. فرق گموز و شانکر باکتریایی مرکبات

یکی از سوالای رایج باغدارا، تشخیص و فرق گموز و شانکر هست. با اینکه هر دو می‌تونن روی تنه و شاخه‌ها علائم ایجاد کنن، تفاوت‌های کلیدی دارن:

۱.۳. شرایط مساعد برای بروز گموز

• رطوبت بالا و ماندگاری آب دور و بر طوقه: آبیاری غرقابی، زهکشی نامناسب خاک، تجمع خاک یا کود حیوانی پای طوقه.
• زخم و آسیب به طوقه و ریشه: ناشی از عملیات زراعی، ابزارآلات، جونده‌ها یا آفات.
• استفاده از پایه‌های حساس: بعضی از پایه‌های مرکبات حساسیت بیشتری به فیتوفترا دارن.
• دمای مناسب: فعالیت قارچ توی دماهای معتدل (۱۵-۳۰ درجه سانتی‌گراد) بیشتره.

۱.۴. روش‌های پیشگیری از گموز

پیشگیری همیشه بهتر از درمانه، به‌ویژه برای بیماری‌ای مثل گموز.

• انتخاب پایه مقاوم: استفاده از پایه‌های مقاوم یا متحمل به فیتوفترا (مثل پونسیروس تریفولیاتا و بعضی از هیبریدهای اون).
• محل کاشت مناسب: انتخاب زمین‌هایی با زهکشی خوب.
• کاشت درست نهال: مطمئن بشین که محل پیوند بالاتر از سطح خاک قرار بگیره (حداقل ۱۵-۲۰ سانتی‌متر).
• مدیریت آبیاری:
  • از آبیاری غرقابی و تماس مستقیم آب با طوقه درخت دوری کنین.
  • از روش‌های آبیاری قطره‌ای یا بابلر با فاصله مناسب از طوقه استفاده کنین.
• بهداشت باغ:
  • از تجمع خاک و علف‌های هرز پای طوقه جلوگیری کنین.
  • از کود دامی نپوسیده در تماس مستقیم با طوقه استفاده نکنین.
• جلوگیری از ایجاد زخم: موقع کار با ادوات کشاورزی دقت کنین.
• تقویت درختان: تغذیه متعادل برای افزایش مقاومت طبیعی گیاه خیلی مهمه. توی این راستا، استفاده از کودهایی مثل کود فسفیت پتاسیم می‌تونه خیلی مؤثر باشه. تجربه نشون داده این نوع کودها، به‌ویژه فرم‌های مایع اون که جذب سریع‌تر و کارایی بالاتری دارن، علاوه بر تأمین پتاسیم و فسفر به فرم فسفیت، خاصیت قارچ‌کشی سیستمیک دارن و سیستم دفاعی گیاه رو در برابر پاتوژن‌هایی مثل فیتوفترا تقویت می‌کنن.

۱.۵. درمان گموز مرکبات

درمان گموز مرکبات یه جورایی یه کار گروهیه و نیاز به یه رویکرد چندجانبه داره:

1. تراشیدن بافت آلوده: با یه چاقوی تیز و ضدعفونی شده، قسمت‌های تیره و آلوده پوست و چوب رو تا رسیدن به بافت سالم بتراشین. محل تراشیده شده باید وسیع‌تر از محدوده ظاهری آلودگی باشه.
2. ضدعفونی محل زخم: بعد از تراشیدن، محل رو با ترکیبات مسی مثل مخلوط بردو یا اکسی‌کلرور مس ضدعفونی کنین.
3. محافظت از زخم: بعد از خشک شدن ماده ضدعفونی کننده، محل زخم رو با چسب باغبانی حاوی قارچ‌کش بپوشونین.
4. کاربرد قارچ‌کش‌های سیستمیک: استفاده از قارچ‌کش‌های سیستمیک که از طریق ریشه یا برگ جذب شده و توی گیاه حرکت می‌کنن، برای کنترل بیماری خیلی مهمه. انتخاب بهترین قارچ کش برای گموز مرکبات رو حتماً با مشورت کارشناسا و بر اساس شدت بیماری و شرایط محلی انجام بدین. ترکیباتی مثل متالاکسیل، فوزتیل آلومینیوم و فسفیت پتاسیم (که هم نقش تغذیه‌ای و هم قارچ‌کشی داره) از گزینه‌های مؤثر هستن. یه نکته کلیدی هم اینه که زمان استفاده از قارچ کش برای مرکبات، به‌ویژه برای گموز، معمولاً توی اوایل بهار و پاییز هست که فعالیت قارچ بیشتره و شرایط برای آلودگی مهیاست.

۲. آنتراکنوز مرکبات: علائم و کنترل

آنتراکنوز یکی دیگه از انواع بیماری‌های قارچی رایج مرکبات هست که روش‌های پیشگیری و درمان اون خیلی مهمه. این بیماری توسط گونه‌های مختلف قارچ Colletotrichum عمدتاً C. gloeosporioides ایجاد می‌شه و می‌تونه به برگ، شاخه، گل و میوه حمله کنه.

۲.۱. عامل بیماری و علائم آنتراکنوز

• علائم روی برگ: لکه‌های گرد یا نامنظم، قهوه‌ای تا سیاه رنگ ایجاد می‌شه که گاهی با هاله‌ای زرد احاطه می‌شن. اگه هوا مرطوب باشه، ممکنه اسپورهای صورتی-نارنجی رنگ قارچ رو توی مرکز لکه‌ها ببینین. در بعضی موارد، برگ‌ها دچار سوختگی و ریزش می‌شن.
• علائم روی شاخه‌های جوان و سرشاخه‌ها: خشکیدگی و مرگ سرشاخه‌ها، به‌ویژه توی درختای ضعیف یا تحت تنش. پوست شاخه‌های آلوده ممکنه ترک بخوره و تغییر رنگ بده.
• علائم روی گل: گل‌ها می‌ریزن و تشکیل میوه کم می‌شه.
• علائم روی میوه:
  • پوسیدگی پس از برداشت: شایع‌ترین خسارت آنتراکنوز روی میوه بعد از برداشت و توی انبار ظاهر می‌شه، به‌صورت لکه‌های نرم، قهوه‌ای و فرورفته.
  • لکه‌زدگی میوه: توی بعضی از ارقام حساس و توی شرایط رطوبت بالا، ممکنه لکه‌های کوچیک و تیره‌ای روی پوست میوه قبل از برداشت ایجاد بشه که بازارپسندی اون رو کم می‌کنه.

۲.۲. شرایط مساعد برای توسعه آنتراکنوز

• رطوبت بالا و بارندگی طولانی مدت: اسپورهای قارچ برای جوانه‌زنی و ایجاد آلودگی به رطوبت نیاز دارن.
• وجود بافت‌های مرده یا ضعیف شده: قارچ اغلب به عنوان یه پاتوژن فرصت‌طلب عمل می‌کنه و به بافت‌های آسیب‌دیده یا تحت تنش (خشکی، کمبود مواد غذایی، آسیب آفات) حمله می‌کنه.
• دمای معتدل تا گرم: فعالیت قارچ توی محدوده دمایی ۲۰-۳۰ درجه سانتی‌گراد بهینه هست.

۲.۳. روش‌های پیشگیری و کنترل آنتراکنوز

1. بهداشت باغ:
   • هرس شاخه‌های خشک، آلوده و اضافی برای بهبود تهویه و کم کردن منبع آلودگی.
   • جمع‌آوری و از بین بردن بقایای گیاهی آلوده.
2. مدیریت تغذیه و آبیاری:
   • تغذیه متعادل برای حفظ قدرت و سلامت درختان. خرید کودهای NPK با فرمولاسیون مناسب و استفاده درست از اونا، در کنار توجه به عناصر میکرو، به تقویت گیاه کمک می‌کنه. گاهی خرید کود گوگرد و استفاده از اون برای اصلاح pH خاک یا به عنوان یه قارچ‌کش ملایم هم می‌تونه مفید باشه. برای تهیه کود npk میتونید روی لینک قبل بزنید و اطلاعات بیشتری کسب کنید.
   • آبیاری منظم و جلوگیری از تنش خشکی.
3. اجتناب از آسیب به میوه: موقع برداشت و حمل و نقل دقت کنین تا از ایجاد زخم روی میوه که راه ورود قارچ هست، جلوگیری کنین.
4. استفاده از قارچ‌کش‌ها:
   • زمان استفاده از قارچ کش برای مرکبات جهت کنترل آنتراکنوز، بستگی به شدت آلودگی و شرایط آب و هوایی داره و می‌تونه قبل از گلدهی، بعد از تشکیل میوه و در صورت نیاز توی طول فصل رشد باشه.
   • برای کنترل پوسیدگی بعد از برداشت، می‌تونین از تیمارهای بعد از برداشت با قارچ‌کش‌های مجاز استفاده کنین.

۳. مدیریت تلفیقی و راهکارهای عمومی برای مقابله با بیماری های مرکبات

مقابله مؤثر با بیماری‌های قارچی رایج مرکبات (گموز، آنتراکنوز) و روش‌های پیشگیری و درمان اونا نیاز به یه برنامه مدیریت تلفیقی (IPM) داره که ترکیبی از روش‌های زراعی، بیولوژیکی و شیمیایی رو در بر می‌گیره.

• تغذیه متعادل و نقش اون: درختایی که به خوبی تغذیه شدن، مقاومت بیشتری در برابر بیماری‌ها دارن. علاوه بر خرید کودهای پایه و خرید کودهای NPK، استفاده از کودهای تقویتی و محرک رشد هم می‌تونه مفید باشه. توی این زمینه، خرید محصولات شوک که اغلب به صورت مایع و با قابلیت جذب بالا فرموله شدن، می‌تونن خیلی سریع عناصر غذایی و ترکیبات محرک رشد رو در اختیار گیاه بذارن و به افزایش مقاومت اون در برابر تنش‌های محیطی و بیماری‌ها کمک کنن. این محصولات به دلیل فرم مایع، خیلی راحت از طریق برگ یا ریشه جذب می‌شن و اثربخشی سریعی دارن. برای خرید کود مایع میتونید از سایت ما کمک بگیرید.
• آبیاری درست: همونطور که اشاره شد، مدیریت درست آبیاری نقش کلیدی توی پیشگیری از خیلی از بیماری های مرکبات، به‌ویژه گموز، داره.
• هرس و بهداشت باغ: حذف منظم شاخه‌های آلوده، خشک و اضافی، و جمع‌آوری بقایای گیاهی از سطح باغ به کم کردن جمعیت پاتوژن‌ها کمک می‌کنه.
• انتخاب ارقام و پایه‌های مقاوم: اگه امکانش هست، انتخاب ارقام و پایه‌هایی که مقاومت بیشتری به بیماری‌های شایع منطقه دارن، یه راهکار بلندمدت و مؤثره.
• پایش منظم باغ: بازدید منظم از باغ و بررسی دقیق درختا برای تشخیص زودهنگام علائم بیماری، امکان اقدام به‌موقع و جلوگیری از گسترش آلودگی رو فراهم می‌کنه.

نتیجه‌گیری

بیماری‌های قارچی رایج مرکبات (گموز، آنتراکنوز) و روش‌های پیشگیری و درمان اونا یه بخش جدایی‌ناپذیر از مدیریت باغ‌های مرکبات هست. گموز و آنتراکنوز، به عنوان دو نمونه از مهم‌ترین بیماری های مرکبات، می‌تونن خسارت‌های قابل توجهی وارد کنن. ولی خیالتون راحت، با شناخت دقیق عوامل بیماری‌زا، علائم، شرایط مساعد برای بروز بیماری و اتخاذ یه برنامه مدیریت تلفیقی شامل اقدامات پیشگیرانه مؤثر مثل انتخاب پایه مقاوم، کاشت درست، مدیریت آبیاری و تغذیه، و استفاده کشاورز آگاه از محصولاتی مثل کود فسفیت پتاسیم و در صورت نیاز، درمان به‌موقع با استفاده از بهترین سم قارچ کش مرکبات و رعایت زمان استفاده از قارچ کش برای مرکبات، می‌شه این بیماری‌ها رو به طور مؤثری کنترل کرد. سرمایه‌گذاری توی دانش و خرید کود کشاورزی مناسب، از جمله کودهای تقویتی و محافظتی، و در نهایت خرید کود با کیفیت بعد از مشورت با کارشناسای حرفه ای ، به حفظ سلامت باغ، افزایش کیفیت و کمیت محصول و تضمین سودآوری پایدار برای باغدارا کمک خیلی زیادی می‌کنه. مدیریت درست بیماری‌های قارچی رایج مرکبات (گموز، آنتراکنوز) و روش‌های پیشگیری و درمان اونا، کلید رسیدن به یه باغ سالم و پرباره.

برای اینکه خیالتون از بابت تغذیه درختان مرکبات راحت بشه، پیشنهاد می‌کنم یه نگاهی هم به این مقاله‌ها بندازید:

• خرید کود مایع: راهنمای انتخاب بهترین کودهای مایع برای مرکبات
• خرید کود آمینو اسید مایع: چرا کودهای آمینو اسید برای مرکبات ضروری هستند؟
• خرید کود آهن: نقش آهن در سلامت و باروری مرکبات
• خرید کود تقویتی کامل: با کودهای کامل، مرکبات رو فول شارژ کنید!
• خرید کود های اکسپلود: افزایش بی‌نظیر سایز میوه با کودهای اکسپلود
• خرید کودهای npk: فرمولاسیون‌های NPK، کلید طلایی تغذیه مرکبات
• خرید کودهای بمب: با کودهای بمب، باردهی مرکبات رو منفجر کنید!
• خرید محصولات شوک: شوک، یه انتخاب هوشمندانه برای باغداران حرفه‌ای
• کود پتاس: افزایش کیفیت و بازارپسندی مرکبات با پتاسیم

در ضمن، یه سری مقاله‌های دیگه هم داریم که می‌تونن خیلی بهتون کمک کنن:

• راهنمای جامع کاشت و پرورش آناناس در شرایط گلخانه‌ای و آپارتمانی: اگه به پرورش گیاه‌های خاص علاقه دارید، این مقاله رو از دست ندید.
• کشت برنج رقم هاشمی: راهنمای جامع نیازهای آبی، کودی و مدیریت آفات: برای کسایی که تو کار برنج‌کاری هستن، این یه راهنمای کامله.

امیدوارم این مقاله‌ها هم بهتون کمک کنه تا باغ پربارتری داشته باشید!