بیماری چیچک (اسکب) سیب زمینی | درمان و سم مخصوص

چیچک یا اسکب سیب زمینی یک بیماری شایع در کشت و پرورش این محصول است که همواره مورد توجه کشاورزان و محققان قرار داشته است. این بیماری ناشی از عفونت قارچی به نام Streptomyces scabies می‌باشد که در خاک زندگی کرده و باعث ایجاد لکه‌های زبر و برآمده روی پوست سیب زمینی می‌شود. این عارضه هرچند خطری برای سلامت انسان ندارد، اما ظاهر نامطلوب برآمدگی‌ها می‌تواند در بازاریابی و فروش محصول مشکل ایجاد کند. بنابراین شناخت علل بروز این بیماری و راهکارهای مدیریت و کنترل آن امری ضروری به نظر می‌رسد. در این مقاله سعی خواهیم کرد به بررسی عوامل مؤثر در ایجاد چیچک سیب زمینی و راهکارهای پیشگیری و کنترل آن بپردازیم.

چیچک سیب زمینی یا همان اسکب سیب زمینی (Potato Scab)چیست؟

چیچک سیب زمینی یک بیماری رایج و مهم در کشت و پرورش این محصول است که ناشی از عفونت قارچی به نام Streptomyces scabies می‌باشد. این عامل بیماری‌زا در خاک زندگی کرده و به ریشه و غده سیب زمینی حمله می‌کند. عفونت این قارچ باعث ایجاد لکه‌های زبر، برآمده و ناهموار روی سطح غده سیب زمینی می‌گردد.

این بیماری بر روی کیفیت ظاهری غده‌های سیب زمینی تأثیر منفی گذاشته و موجب کاهش بازاریابی و فروش محصول می‌شود. هرچند چیچک سیب زمینی خطری برای سلامت انسان ندارد و مصرف این غده‌ها مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما ظاهر نامطلوب آن‌ها باعث کاهش ارزش بازاری محصول می‌گردد. شناخت عوامل مؤثر در ایجاد این بیماری و اتخاذ راهکارهای مدیریت و کنترل آن از اهمیت بالایی برخوردار است تا بتوان در تولید سیب زمینی با کیفیت بهتر و ارزش بازاری بالاتر موفق بود.

چگونه علائم چیچک سیب زمینی را تشخیص دهیم؟

برای تشخیص چیچک سیب زمینی، باید به دنبال لکه‌های دایره‌ای، زبر و چوب‌پنبه‌ای روی پوست غده‌ها بگردید. این لکه‌ها می‌توانند سطحی، برجسته یا حتی فرورفته باشند و رنگ آن‌ها از قهوه‌ای روشن تا تیره متغیر است.

برخلاف بسیاری از بیماری‌ها، علائم اسکب روی برگ‌ها یا ساقه گیاه ظاهر نمی‌شود و فقط غده‌های زیرزمینی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این ضایعات معمولاً در مراحل اولیه رشد غده‌ها شکل می‌گیرند. در ابتدا ممکن است به صورت لکه‌های کوچک و قهوه‌ای باشند، اما با بزرگ شدن سیب زمینی، این لکه‌ها نیز گسترش یافته و ظاهری خشن و ترک‌خورده پیدا می‌کنند. سه نوع اصلی از ضایعات اسکب وجود دارد:

• اسکب سطحی (Surface Scab): لکه‌هایی زبر و قهوه‌ای که فقط روی سطح پوست ایجاد می‌شوند.
• اسکب برجسته (Raised Scab): ضایعاتی که به صورت برجستگی‌های چوب‌پنبه‌ای روی پوست رشد می‌کنند.
• اسکب فرورفته (Pitted Scab): لکه‌هایی که باعث ایجاد حفره‌ها و فرورفتگی‌هایی تا عمق چند میلی‌متر در گوشت سیب زمینی می‌شوند.

نکته مهم این است که این بیماری معمولاً به گوشت داخلی سیب زمینی نفوذ نمی‌کند و تأثیر اصلی آن بر کیفیت ظاهری محصول است.

روش‌های کنترل و درمان چیچک سیب زمینی

برای پیشگیری و کنترل چیچک سیب زمینی روش‌های متعددی وجود دارد که می‌توان آن‌ها را در قالب راهکارهای مدیریتی به کار گرفت:

1-انتخاب ارقام مقاوم:

برخی ارقام سیب زمینی دارای مقاومت بالایی در برابر چیچک هستند. این ارقام با داشتن ضخامت و بافت پوست بیشتر، از نفوذ قارچ به داخل غده جلوگیری می‌کنند. انتخاب این ارقام مقاوم یکی از موثرترین راهکارهای پیشگیری از چیچک است.

2-تنظیم pH خاک:

چیچک سیب زمینی در خاک‌های قلیایی (pH بالا) بهتر رشد می‌کند. کاهش pH خاک تا محدوده 5.0-5.5 از طریق افزودن مواد اصلاح‌کننده اسیدی مانند گوگرد، شرایط را برای قارچ نامساعد می‌سازد. این روش به صورت مکمل با سایر راهکارها استفاده می‌شود.

3-مدیریت آبیاری:

آبیاری بیش از حد و ایجاد شرایط مرطوب در خاک، رشد قارچ را تحریک می‌کند. حفظ رطوبت مناسب خاک و اجتناب از آبیاری بیش از اندازه، از بروز چیچک یا همان اسکب سیب زمینی جلوگیری می‌کند. انجام آبیاری با فواصل زمانی مناسب و به میزان مورد نیاز گیاه، راهکار مناسبی است.

4-استفاده از کودهای ارگانیک:

افزودن کودهای ارگانیک مانند کود گوگرد و کود کلسیم به خاک، باعث بهبود ساختار و تنظیم pH خاک می‌شود. این بهبود شرایط خاک، محیط را برای رشد قارچ نامساعد می‌سازد. همچنین مواد آلی موجود در این کودها می‌توانند به عنوان عوامل ضد قارچی عمل کنند.

5-رعایت تناوب زراعی:

کشت محصولات متفاوت در طی سال‌های متوالی در یک مزرعه، جمعیت قارچ عامل چیچک را در خاک کاهش می‌دهد. این روش مانع از تجمع و افزایش آلودگی قارچ در خاک می‌شود. به عنوان مثال می‌توان پس از کشت سیب زمینی، محصولی مانند غلات را کشت کرد.

6- ضدعفونی بذر:

قبل از کاشت سیب زمینی، ضدعفونی کردن بذر با سموم قارچ‌کش مانع از انتقال بیماری به گیاهان جدید می‌شود. این روش به صورت مکمل با سایر راهکارهای مدیریتی استفاده می‌شود. انتخاب بذر سالم و عاری از آلودگی نیز در این راستا اهمیت دارد. این راهکارها در ترکیب با یکدیگر می‌توانند به صورت یک برنامه مدیریتی یکپارچه برای کنترل مؤثر چیچک سیب زمینی به کار گرفته شوند.

اسید برای چیچک سیب زمینی

استفاده از اسیدهای کشاورزی به‌ویژه در قالب کودهای اسیدی مانند اسید هیومیک یا گوگرد مایع، یکی از روش‌های مؤثر برای کنترل و پیشگیری از بیماری چیچک (اسکب) سیب‌زمینی است. عامل این بیماری در خاک‌های قلیایی (با pH بالا) فعالیت بیشتری دارد و کاهش pH خاک از طریق مصرف اسیدهای ملایم می‌تواند محیط را برای رشد و تکثیر باکتری Streptomyces scabies نامناسب سازد.

افزودن اسیدهای کشاورزی به خاک پیش از کاشت یا در مراحل اولیه رشد، ضمن تنظیم pH، جذب عناصر ریزمغذی مانند کلسیم و گوگرد را نیز افزایش داده و مقاومت طبیعی گیاه را بالا می‌برد. با این روش ساده و کم‌هزینه، می‌توان تا حد زیادی از بروز ضایعات پوسته‌دار و برآمده روی غده‌های سیب‌زمینی جلوگیری کرد و محصولی سالم‌تر و بازارپسندتر به دست آورد.

بهترین کود مایع برای کنترل چیچک سیب زمینی

بهترین راهکار کودی برای کنترل چیچک، استفاده ترکیبی از کود کلسیم مایع و کود گوگرد مایع است. این دو کود با دو مکانیزم متفاوت، یکی با تقویت گیاه و دیگری با اصلاح شرایط خاک، محیط را برای فعالیت باکتری عامل بیماری نامساعد می‌کنند.

• نقش کود کلسیم مایع: کلسیم نقش کلیدی در ساخت و تقویت دیواره سلولی گیاهان دارد. وقتی غده سیب زمینی به میزان کافی کلسیم دریافت کند، پوست آن ضخیم‌تر و مستحکم‌تر می‌شود. این پوست قوی مانند یک زره عمل کرده و مانع از نفوذ باکتری Streptomyces scabies به داخل غده می‌شود. کودهای کلسیم مایع به دلیل جذب سریع، این عنصر را به سرعت در اختیار گیاه قرار می‌دهند.
• نقش کود گوگرد مایع: باکتری عامل چیچک در خاک‌های با pH خنثی تا قلیایی (بالاتر از 5.5) بیشترین فعالیت را دارد. کود گوگرد مایع با اسیدی کردن تدریجی محیط اطراف ریشه، pH خاک را به محدوده‌ای پایین‌تر از 5.2 می‌رساند. این شرایط اسیدی، فعالیت و تکثیر باکتری را به شدت کاهش داده و از آلوده شدن غده‌ها جلوگیری می‌کند.

جدول برنامه کودی برای پیشگیری از اسکب سیب زمینی

یک برنامه کودی دقیق و زمان‌بندی شده، کلید موفقیت در پیشگیری از بیماری اسکب است. استفاده از کودهای مایع در مراحل حساس رشد، می‌تواند اثربخشی را به حداکثر برساند.

نکته مهم: این جدول یک راهنمای کلی است. بهترین کار این است که قبل از هر اقدامی، آزمایش خاک انجام دهید تا از pH و میزان عناصر غذایی موجود در خاک خود مطلع شوید و برنامه کودی را بر اساس آن تنظیم کنید.

کمبود چه عنصری موجب ایجاد چیچک سیب زمینی می‌شود؟

کمبود هم‌زمان کلسیم (Ca) و گوگرد (S) در خاک، موجب ایجاد بیماری چیچک (scab) در سیب‌زمینی می‌شود. چیچک سیب‌زمینی یک بیماری شایع است که باعث ایجاد ضایعات برجسته و پوسته‌دار بر روی پوست غده‌های سیب‌زمینی می‌گردد. این بیماری عمدتاً توسط باکتری Streptomyces scabies در خاک ایجاد می‌شود. کلسیم و گوگرد هر دو نقش مهمی در حفظ تعادل مناسب pH خاک و شرایط مناسب برای رشد گیاه دارند. زمانی که هر دوی این عناصر در خاک کم باشند، pH خاک به سمت اسیدی شدن تمایل پیدا می‌کند و محیطی مناسب برای رشد و تکثیر باکتری عامل چیچک فراهم می‌شود.

این شرایط اسیدی به نفوذ باکتری به غده‌های سیب‌زمینی و ایجاد ضایعات چیچک بر روی پوست آنها منجر می‌شود. برای پیشگیری و کنترل چیچک سیب‌زمینی، حفظ سطح مناسب کلسیم و گوگرد در خاک از طریق افزودن مواد افزودنی غنی از این عناصر ضروری است. همچنین، تأمین زهکشی مناسب خاک و اجتناب از افزایش بیش از حد اسیدیته خاک نیز می‌تواند به کاهش خطر ایجاد چیچک کمک کند.

خرید کود کلسیم شوک

راهکار موثر از بین بردن چیچک سیب زمینی

استفاده از کود کلسیم و کود گوگرد یک راهکار مؤثر برای مبارزه با بیماری چیچک در سیب‌زمینی است. چیچک سیب‌زمینی یک بیماری شایع است که باعث ایجاد ضایعات برجسته و پوسته‌دار بر روی پوست غده‌های سیب‌زمینی می‌شود. این بیماری عمدتاً توسط باکتری Streptomyces scabies در خاک ایجاد می‌گردد. کمبود کلسیم (Ca) و گوگرد (S) در خاک، منجر به افزایش اسیدیته خاک می‌شود که محیط مناسبی را برای رشد و تکثیر این باکتری فراهم می‌آورد. افزودن کود کلسیم و گوگرد به خاک، باعث تنظیم pH و ایجاد شرایط مطلوب برای رشد گیاه می‌شود.

کود کلسیم باعث خنثی‌سازی اسیدیته خاک و افزایش میزان کلسیم در دسترس گیاه می‌شوند. همچنین، کود گوگرد مانند سولفات آمونیوم و سولفات پتاسیم، با تأمین گوگرد مورد نیاز گیاه، مانع از ورود باکتری به غده‌های سیب‌زمینی و ایجاد چیچک می‌گردند. به طور معمول، استفاده از این کودها در مقادیر مناسب (حدود 150-200 در هکتار) و در زمان مناسب (قبل از کاشت یا در زمان رشد سیب‌زمینی)، می‌تواند به طور مؤثری از بروز بیماری چیچک جلوگیری کند. همچنین، انجام اقدامات دیگر مانند تناوب زراعی و استفاده از ارقام مقاوم به چیچک، می‌تواند به بهبود مدیریت این بیماری کمک کند. 

سوالات متداول درباره چیچک (اسکب) سیب زمینی

آیا سیب زمینی چیچکی قابل خوردن است؟

بله، کاملاً بی‌خطر است. این بیماری فقط ظاهر پوست سیب زمینی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و به گوشت آن نفوذ نمی‌کند. کافی است قسمت‌های لکه‌دار و زبر پوست را با چاقو جدا کنید و با خیال راحت از بقیه سیب زمینی برای پخت‌وپز استفاده کنید.

آیا چیچک سیب زمینی به محصولات دیگر سرایت می‌کند؟

بله، باکتری عامل این بیماری می‌تواند به سایر گیاهان غده‌ای مانند چغندر، هویج، شلغم و تربچه نیز حمله کند. به همین دلیل، رعایت تناوب زراعی و خودداری از کاشت این محصولات بلافاصله پس از سیب زمینی آلوده، یک راهکار مدیریتی هوشمندانه است.

چه زمانی بهترین موقع برای آبیاری جهت کنترل اسکب است؟

حساس‌ترین زمان، دوره ۲ تا ۶ هفته پس از شروع تشکیل غده‌ها است. حفظ رطوبت یکنواخت و مناسب خاک در این بازه زمانی، فعالیت باکتری را مختل کرده و مانع از آلودگی غده‌های جوان و آسیب‌پذیر می‌شود. خاک خشک در این مرحله، شرایط ایده‌آلی برای حمله باکتری فراهم می‌کند.

کارشناسان مجموعه آل کود آماده پاسخگوی به سوالات و ابهامات شما در خصوص خرید کود کشاورزی هستند. محصولات فروشگاه آل کود شامل انواع کودهای ارگانیک، مایع و ترکیبی است که با در نظر گرفتن نیازهای متنوع کشاورزی و باغداری طراحی و تولید شده‌اند. کارشناسان این مجموعه با تجربه و تخصص خود، می‌توانند راهنمای مناسبی برای انتخاب و استفاده صحیح از کودهای مورد نیاز شما ارائه دهند.