آشنایی با انواع خاک
خاک یک منبع طبیعی است که می‌تواند در انواع مختلف دسته بندی شود، که هر یک از این دسته‌ها ویژگی‌های متمایزی دارند که مزایا و البته محدودیت‌هایی را برای رشد گیاهان مختلف فراهم می‌کنند. همچنین خاک به عنوان اصلی‌ترین جز مواد مغذی را برای کشت گیاهان تامین می‌کند و تاثیر مستقیم با عملکرد و نتیجه حاصل شده از بذر مورد کشت دارد. از عوامل اصلی کیفیت محصولات شما میزان آب و نوع خاک مصرفی برای کشت است. می‌توانید برای اطلاعات بیشتر در این زمینه رابطه خاک و آب در تغذیه گیاهان را نیز مطالعه کنید.
انواع خاک
خاک را می‌توان بر حسب اندازه غالب ذرات درون آن به انواع: شن، رس، گل و لای، سیلت، گچ و آهکی و لوم طبقه بندی کرد. که در ادامه به توضیح و معرفی آن می‌پردازیم.
خاک شنی:
این خاک دارای نسبت زیاد شن و درصد کمی رس هستند، خاکهای شنی اغلب بسیار اسیدی بوده و به خاکهای سبک نیز معروف هستند. این خاک‌ها پس از آبیاری یا باران به سرعت تخلیه شده و به راحتی قابل کشت می‌شوند. این نوع خاک در فصل بهار نسبت به خاکهای رسی زودتر گرم می‌شوند و از طرفی به سرعت نیز خشک خواهند شد. و مواد غذایی کمی در خود جای می‌دهند که این مقدار کم نیز همراه با بارندگی به سرعت خارج می‌شود.
با افزودن مواد آلی و بهبود ظرفیت نگهداری آب در این نوع خاک می‌توان موجب تقویت عناصر موجود برای گیاهان شد. درباره شکل ظاهری و اندازه ذرات خاک شنی می‌توان گفت که حدود ۵/۰ تا ۵/۲ میلی لیتر هستند.
خاک رسی
رس یک نوع خاک سنگین است که به دلیل داشتن مواد مغذی متصل به مواد معدنی رسی موجود در خاک به طور بلقوه حاصلخیز است. خاک رس در زمستان مرطوب و سرد و در تابستان خشک خواهد شد.
این نوع خاک از ۲۵% رس ساخته شده و به دلیل وجود فضای زیاد بین ذرات و جذب مویرگی مقدار آب زیادی در خود جای می‌دهد و به آهستگی تخلیه می شوند.
خاکهای رسی در زمان آبیاری و خیس شدن متراکم می‌شوند، اما اگر انتخاب گیاه به درستی انجام شود کار با این نوع خاک بسیار راحت و مفید است. شکل ظاهری و اندازه ذرات خاک رس بین ۰۰۲۰ تا ۵۰/۰ میلی لیتر است.
خاک گل و لای:
این نوع عمدتا از ذرات متوسط ساخته شده که بسیار حاصلخیز بوده و هنگام بارندگی به سرعت تخلیه می‌شود و رطوبت بیشتری نسبت به خاکهای شنی دارند. خاکهای گل و لای به ندرت در باغها و مزارع یافت می‌شوند، و اغلب به عنوان خاک پایه وارد مزارع می‌شود تا به خاک مناسب برای کشت تبدیل شود.
خاک سیلت:
سیلت نوعی خاک است که دارای درجه نگاهدارنده رطوبت بالا و بسیار سبک است و در زمان بارندگی و آبیاری‌های زیاد فشرده شده و به راحتی شسته می‌شود. خاکهای سیلت را می‌تانید با افزودن مواد آلی به آن به توده‌های پایدارتری تبدیل کنید.
خاک گچ و آهکی:
خاک گچ به دلیل وجود کربنات کلسیم یا سنگ آهک در ساختار خود می‌تواند سبک یا سنگین باشد اما همیشه قلیایی است. از این رو از رشد گیاهانی که تمایل به خاکهای اسیدی دارند پشتیبانی نمی‌کند. اگر در زمان کشت با این خاک توده‌های سفید رنگ قابل توجه‌ای نشان داد، یعنی هرگز اسیدی نمی‌شود و باید فقط گیاهانی که خاک قلیایی را ترجیح می‌دهند در آن کشت شوند.
خاک لوم:
خاکهای لوم مخلوطی از شن و ماسه و گل و لای هستند، که برای جلوگیری از اثرات منفی هر نوع با هم ترکیب می‌شوند. این نوع خاک بسیار حاصلخیز بوده و کار با آن آسان است. به دلیل سرعت بالای آب، زهکشی مناسبی را ایجاد می‌کند. که بسته به نوع ترکیب غالب آنها می‌توانند به صورت: لوم شنی و لوم رسی وجود داشته باشد.
این حالت تعادل کامل از ذرات خاک را داراست و به عنوان بهترین خاک کشاورزی مورد استفاده است. البته خاکهای هوموس که منبع غنی مواد آلی هستند و از تجزیه کامل گیاهان مانده در سطح جنگل در زیر خاک به وجود آمده‌اند و خاکهای آپارتمانی که از خاک برگ و خاک چای و خاک سبوس و ماسه و کودهای آلی و سم ضد عفونی کننده ساخته شده‌اند، جز انواع خاک مرسوم و دست دوم هستند.
شناسایی نوع خاک
در زمانی که ساختمان یا محوطه سازی خاکهای مختلفی را با هم مخلوط کرده باشد، تشخیص نوع کمی دشوار است. اما بهترین کار برای تشخیص چند آزمایش ساده است. انواع راه‌های شناسایی را در ادامه توضیح داده و به آن ها می‌پردازیم:
لمس خاک با دست
خاک شن: این خاک دارای ذرات ریگ مانند است. می‌توانید دانه‌های شن را درون آن احساس کنید. از مشخصات این خاک این است که هنگام مشت کردن از بین انگشتان می‌ریزد. خاکهای رسی را هنگام رطوبت نمی‌توان رول کرد و اگر یک خاک لوم شنی باشد اغلب ذرات به هم چسبیده بیشتری در آن مشاهده می‌شود.
خاک رس: خاک رس از کیفیت بالایی برخوردار است و در هنگام رطوبت به راحتی شکل می‌پذیرد و می‌توان آن را رول یا صاف و یکدست نمود. گل رسی زمانی که خشک شود بسیار سخت خواهد شد. اما اگر درصد رس سنگین باشد خاک کمی براق تر می‌شود و خاصیت شکل پذیری کمتری دارد.
خاک گل و لای: این خاک دارای بافت لغزنده و صابونی مانند است و هنگام رطوبت به راحتی جمع نمی‌شود و قابلیت شکل پذیری ندارد.
خاک گچی: خاک گچی در مقایسه با خاکهای دیگر ذرات بزرگتر و به طور کلی سنگ مانند دارد، وجود ذرات گچ در این نوع خاک قابل مشاهده است. اما اگر قابل مشاهده نبود زمانی که مقداری از خاک را در ظرف شیشه ای حاوی سرکه بریزیم در صورت وجود سنگ آهک یا کچ باید کف کند که این نشان دهنده خاک کچی یا قلیایی است.
تست PH
ملاک دیگر در شناسایی خاک میزان PH خاک اسیدیته است. مقدار استاندارد PH خاک معمولا ۴/۵ تا ۸/۵ درصد است اما انواعی از گیاهان در خاکهای اسیدی و انواع دیگر در خاکهای قلیایی رشد مطلوب دارند. این مورد را می‌توان با دستگاه‌های ph سنج تشخیص دهیم، اما به صورت کلی در مناطقی که آب نرم دارند خاک اسیدی و مناطقی که آب سخت دارند خاک قلیایی است.
تست خاک با آب
با اضافه کردن میزان یک مشت خاک به آب در ظرفی شیشه‌ای و تکان دادن بعد از ۱۲ ساعت می‌توان ماهیت خاک را تشخیص داد، مثلا:
با اضافه کردن خاک های شنی به آب، آب کاملاً شفاف است و بیشتر ذرات ریز در آن قابل مشاهده هستند. در خاکهای رس آب ابری رنگ می‌شود و لایه‌ای از ذرات در پایین آب باقی می‌ماند.
در خاکهای پیت و گل و لای ذرات زیادی را در سطح شناور می‌بینید و آب کمی ابری شده و یک لایه نازک تر پایین آب به وجود می‌آید. در خاک‌هایی که دارای کچ هستند لایه‌ای از قطعات سفید ماسه مانند در کف ظرف می‌بینید و آب سایه‌ای از خاکستری کمرنگ خواهد بود. اما اگر در آب ذرات لایه ای در کف ظرف با ذرات درشت در بالا و آب کاملا شفاف دیدید این خاک، خاک لوم است.
کیت آزمایش خاک
در آخر بهترین روش برای تشخیص خاک و ارزیابی کلی میزان NPK و PH خاک استفاده از کیت آزمایش خاک است که این کار شرایط دقیق خاک را تعیین می‌کند و برای تست خاک در مزارع بزرگ اقتصادی تر و به صرفه تر است.
هر یک از انواع خاک برای کاشت چه محصولاتی مناسب است؟
خاکهای شنی مناسب برای بوته‌ها و پیازهایی مانند لاله‌ها و گل‌های مینای درختی و گل‌های رز گیاه گل ختمی و سبزیجات مانند هویج ، جعفری و سیب زمینی است و نیز کاهو و توت فرنگی و گوجه فرنگی به صورت تجاری در خاکهای شنی کاشته می‌شوند.
خاکهای رسی مناسب برای گیاهان چند ساله و درختچه‌ها هستند و به دلیل خنک و فشرده بودن تولید محصولات توت و نرم در این خاک دشوار است. با این حال سبزیجات و صیفی جات و درختان میوه و زینتی در خاکهای رسی رشد بهتری دارند. خاکهای سیلتی مناسب برای درختچه‌ها و علف‌ها و گیاهان چند ساله درختان دوستدار رطوبت مانند بید هستند.
خاکهای گچی و آهک مناسب برای درختان، پیازها و بوته‌های یاس بنفش و سبزیجاتی مانند اسفناج و چغندر و ذرت شیرین هستند.
و نیز خاکهای لوم برای گیاهان چند ساله درختچه ها و غده هایی مانند بامبو مناسب هستند و محصولات سبزیجات و توت به دلیل وجود عملکرد خوب خاک می‌توانند تولید بیشتری داشته باشند.
چگونه از هر خاک بیشترین استفاده را ببریم:
گیاهان معمولا خاکهای خنثی را ترجیح می‌دهند، اما لازم به یادآوری است که برخی از خاک ها کمی اسیدی یا قلیایی هستند. پس باید خاک را تنظیم کرد تا با نوع گیاه هم‌سو تر شود. برای مثال افزودن آهک آسیاب شده به خاک باعث قلیایی شدن آن می‌شود و اضافه کردن سولفات آلومینیوم یا گوگرد به اسیدی شدن خاک کمک می‌کند.
اگر خاک از نظر مواد مغذی ضعیف است مانند خاک شنی که از مواد مغذی و معدنی زیادی برخوردار نیست، سعی کنید مواد آلی مانند کمپوست و کود را برای غنی کردن خاک و بهبود شرایط بافت به آن اضافه کنید. همچنین با استفاده از مالچ ارگانیک مانند نی و بریده‌های چمن خشک و برگ های ریخته شده ضمن بهبود کیفیت خاک و منبع جدید از مواد مغذی، رطوبت نسبی برای خاک هم بوجود آورید.
خاکهای رسی معمولاً به اندازه کافی هوادهی نمی‌شوند و از نظر ساختار رشد موفقیت آمیز و کامل را دشوار می‌کنند. بنابراین برای استفاده درست از این خاک باید مقدار زیادی مواد آلی پوسیده در پاییز و همچنین زغال سنگ نارس را قبل از کاشت به آن اضافه کنید. تا با گذشت زمان تجزیه شده و مواد مغذی آنها جذب خاک رس شود.
اطمینان حاصل کنید که خاک مورد کشت دارای عنصر اصلی نیتروژن و فسفر و پتاسیم باشد. در صورتی که میزان این عناصر کم بود باید به آن مواد آلی و کود اضافه کنیم.
نتیجه گیری
خاک از تخریب سنگ‌ها در نتیجه هوا زدگی به وجود می‌آید و مخلوطی از مواد آلی و معدنی است که می تواند بر حسب شرایط یک منطقه ساختار خاصی داشته باشد اما در هر صورت برای پایداری اکوسیستم اهمیت حیاتی دارد. چرا که به صورت طبیعی برای رشد گیاهان عمل می کند. پس همواره باید گیاهان را در خاکی کاشت که خاستگاه آنها بوده تا بهترین رشد را در آن داشته باشند اما در این میان اعمال کشاورزان نیز در تعیین کیفیت خاک تاثیر بسزایی دارد.
با تشکر از توجه شما جهت افزایش سطح علمی و تجربی آل کود ما را از نظرات، پیشنهادات و بخصوص انتقادات سازنده خود بهره مند سازید.
بدون دیدگاه